آیات الاحکام (اردبیلی)آیات الاحکام الاردبیلی نام دیگر کتاب زبدة البیان فی احکام (براهین) القرآن و تالیف احمد بن محمد اردبیلی، مشهور به مقدس اردبیلی (م ۹۹۳ ق) است. ۱ - اعتبار علمیاز زمان ائمه معصومین -علیهم‌السّلام- در کنار کتب فقهی و حدیثی متعارف کتاب‌هایی به نام «احکام القرآن» یا «آیات الاحکام» نوشته شده است که اولین کتاب در این زمینه، «احکام القرآن» ابو نصر محمد بن سائب کلبی (م ۱۴۶ ق) از اصحاب امام صادق -علیه‌السّلام- می‌باشد. پس از وی اصحاب امامیه از او پیروی نموده و به تالیف این گونه کتاب‌ها پرداخته‌اند. صاحب الذریعة در می‌نویسد، ثم ان جمعا من اصحابنا تابعوا الکلبی فی افراد آیات الاحکام و تفسیرها بالتصنیف. از مشهورترین آنان می‌توان: - فقه القرآن راوندی (م ۵۷۳ ق) - متشابه القرآن ابن شهرآشوب (م ۵۸۸ ق) - کنز العرفان فاضل مقداد (م ۸۲۶ ق) - تفسیر شاهی میر ابو الفتح بن میر محزوم جرجانی (م ۹۷۶ ق) - مسالک الافهام از شیخ جواد کاظمی (م ۱۰۴۴ ق) را نام برد. در ادامۀ این روش نگارش فقهی، تفسیری آیات قرآن کریم، محقق اردبیلی به تالیف کتاب گرانقدر « زبدة البیان » مبادرت نموده است. وی قبل از شروع کتاب طهارت ، سوره فاتحه را تیمنا تفسیر نموده است و سپس به بیان آیات فقهی ابواب مختلف از کتاب الطهارة تا دیات پرداخته است. علاوه بر کتب تفسیری همچون کشاف زمخشری ، تفسیر بیضاوی قاضی ابی سعید ، مجمع البیان طبرسی وی به کتب فقهی از شیخ صدوق ، شیخ مفید ، سید مرتضی، شیخ طوسی ، ابن ادریس ، محقق حلی ، علامه حلی و غیر آنان استناد نموده است که بیش از همه نظریات شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه در آن ذکر شده است. ۲ - زمان نگارشاز زمان نگارش، به دلیل سبک و روش منحصر به فرد و استفاده از تفاسیر و کتب فقهی معتبر به فقهای بزرگ به این کتاب توجه خاصی نشان داده‌اند و در موسوعه‌های فقهی همچون: - مفتاح الکرامة سید محمد جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق) - مستند الشیعة ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق) - جواهر الکلام شیخ حسن نجفی (م ۱۲۶۶) - مستمسک العروة الوثقی آیة الله سید محسن حکیم (م ۱۳۹۰) و غیر آنها به نقد و بررسی و استدلال به مطالب آن پرداخته‌اند. ۳ - نام کتابدر کتاب موجود نامی به عنوان « زبدة البیان » برای نام گذاری کتاب ذکر نشده است و تا قبل از صاحب جواهر در کتاب‌هایی نظیر مفتاح الکرامة از این کتاب به «آیات الاحکام الاردبیلی»، «آیات الاحکام الاردبیلیة» و یا نظایر آن نام برده شده است اما پس از صاحب جواهر، از آن با نام «زبدة البیان» ذکر شده است و در کتب فقهی متداول نیز همین نام مرسوم شده است. ۴ - تاریخ تالیفدر مجلۀ «تراثنا» [۲]
مجله تراثنا، ج۱۶، ص۸۲.
تاریخ تالیف آن ۹۸۹ ق ذکر شده است.۵ - نسخه هادر کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه ، به چندین نسخۀ خطی منتخب از دانشگاه تهران ، آستان قدس و غیر آن اشاره شده است. همین طور در مجلۀ «تراثنا» چاپ مؤسسۀ آل البیت [۴]
مجله تراثنا، ج۱۶، ص۸۲.
به نسخه‌هایی از کتابخانۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد مربوط به سال ۹۸۸ ق و نسخۀ دیگری مربوط به سال ۹۹۰ ق و نسخه‌ای از کتابخانۀ آیة الله مرعشی مربوط به ۹۹۳ ق و نسخه‌های دیگری از مسجد اعظم، کتابخانه سپهسالار در تهران و مجلس شورای اسلامی اشاره شده است.۶ - تاریخ انتشاراین کتاب با تحقیق و تصحیح محمد باقر بهبودی در انتشارات المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة در تهران چاپ شده است. در الذریعة به چاپ آن در ۱۳۰۵ ق و در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه به چاپ آن در سال‌های ۱۳۶۸ و ۱۳۸۶ ق اشاره شده است. ۷ - حواشی و شروحاز زمان نگارش، فقها و علمای بزرگی حواشی و شروحی بر این کتاب نوشته‌اند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود: ۱- تحصیل الاطمینان ، از امیر ابراهیم قزوینی (م ۱۱۴۹ ق) (اعیان الشیعة ۲/ ۲۲۱، الذریعة ۳/ ۳۹۶، ۶/ ۹، ۱۳/ ۳۰۲). ۲- مفاتیح الاحکام ، از سید محمد سعید بن سراج الدین قاسم طباطبایی قهپایی (م ۱۰۹۲ ق) (الذریعة ۱۳/ ۳۰۲). ۳- تفسیر السراب ، محمد بن عبد الفتاح تنکابنی (م ۱۱۲۴ ق) (ذ/ ۴/ ۲۷۶، ۶/ ۹، ۱۰۳، مستدرکات اعیان الشیعة ۳/ ۲۳۶). ۴- حاشیه بر زبدة البیان ، سید امیر فضل الله استرآبادی (الذریعة ۶/ ۹، ۱۰۳). ۵- حاشیه بر زبدة البیان، امیر محمد بن محمد باقر مختاری (ذ ۶/ ۹). ۶- حاشیه بر زبدة البیان، موسی اسماعیل بن محمد حسین خاجوئی (م ۱۱۷۳ ق) (الذریعة ۶/ ۱۰۳). ۷- حاشیه بر زبدة البیان، محدث فیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق) (الذریعة ۱۲/ ۲۱). ۸- حاشیه بر زبدة البیان، سید محدث نعمة الله جزائری (م ۱۱۱۲ ق). ۹- المتعة فی شرح الزبدة ، از سید میرزا خالد . ۱۰- حاشیه بر زبدة البیان، از محمد رفیع گیلانی . ترجمۀ فارسی این کتاب در الذریعة ج۴/ ۷۳ ذکر شده است که مؤلف آن مشخص نیست. ۸ - پانویس
۹ - منبعنرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |